27.11.2022

Nesıeleý-ekonomıkalyq ósýdiń negizgi sharty retinde

Qazaqstan: nesıeleýge, suranysqa jáne VVP sholý

Kez-kelgen memlekettegi ekonomıkany nesıelik qoldaý eki negizgi arna boıynsha júredi: bıznes nesıeleri bıznesti qurýǵa jáne keńeıtýge, óndiristik qýattylyqty arttyrýǵa jáne aınalym qarajatyn tolyqtyrýǵa múmkindik beredi, halyqqa beriletin nesıeler taýarlar men qyzmetterge tutynýshylyq suranysty yntalandyrady. Halyq taýarlar men qyzmetterdi satyp alady, bul bızneske tabys ákeledi, bólshek saýda aınalymyn arttyrady. Eki jaǵdaıda da ekonomıkanyń ósýi yntalandyrylady.

Qarjylandyrýdyń jalpy deńgeıi jáne qaryz qarajattaryna barabar qol jetimdilik ekonomıkalyq ósýdiń negizgi draıverleri bolyp tabylady, biz uzaq ýaqyt jazdyq. Atap aıtqanda, ARRFR syrtqy ekonomıkalyq jaǵdaılarǵa qaramastan, banktik nesıeleýdiń shógýi baıqalmaıtynyn atap ótti. Máselen, aǵymdaǵy jyldyń 9 aıynda ekonomıkaǵa kredıtter 14,1% — ǵa, 21,1 trln teńgege deıin, onyń ishinde bızneske kredıtter — 5,2% - ǵa, 8,9 trln teńgege deıin, onyń ishinde SHOB sýbektilerine-6,8% - ǵa, 5,6 trln teńgege deıin ósti.

Qazaqstanda kredıtterdiń ený deńgeıi tutastaı alǵanda tómen bolyp qalýda. Máselen, 2020 jylǵy salystyrmaly derekter boıynsha mynany atap ótý qıyn emes: ónerkásiptik óndiris deńgeıi joǵary elderde kredıtterdiń jıyntyq deńgeıi eldiń JIÓ-nen edáýir asyp tústi. Álemniń úzdik ondyǵyndaǵy halyq pen bızneske nesıe portfelderi Danıadaǵy JIÓ-niń 112% jáne 51% - dan, Qytaıdaǵy JIÓ-niń 62% jáne 121% - na deıin ózgerdi. Qazaqstanda bul araqatynas tıisinshe 10% jáne 16% -. ǵana qurady, bul ekonomıkany qaryz qarajatymen qarjylandyrýdyń múmkin ostigin kórsetedi. Qazaqstan qoljetimdi statısıkasy bar 155 eldiń ishinde 119-shy oryndy ǵana ıelendi, bul ekonomıkanyń qajettilikterine sáıkes kredıttik belsendiliktiń aıtarlyqtaı ósý áleýetin kórsetedi.

Bir qyzyǵy, QR-da kredıtter men JIÓ arasyndaǵy korrelásıa men ózara baılanys deńgeıi tutynýshylyq kredıtterde aıtarlyqtaı joǵary. Máselen, 2010-2021 jyldary zańdy tulǵalar men JIÓ qaryzdarynyń kredıttik portfeliniń korrelásıasy shamamen 34%—., al jeke tulǵalar men JIÓ qaryzdarynyń korrelásıasy shamamen 95% -. qurady. JIÓ men tikeleı tutynýshylyq nesıe portfeli arasyndaǵy Korrelásıa birden 97% - ǵa jetti. JIÓ-men korrelásıanyń birdeı deńgeıi (95%) kezeń ishinde berilgen tutynýshylyq qaryzdar jaǵdaıynda da baıqalady.

Mundaı jaǵdaı Qazaqstannyń óndiristiń jetkilikti kúshti shıkizat baǵyty bar el bolyp tabylatyndyǵyna baılanysty bolýy múmkin. Bul óndiris sektory dástúrli túrde toptyq qarjylandyrýdy, sheteldik qorlandyrýdy nemese memlekettik aktıvterdi tartady.eger Tutynýshylyq qaryzdardyń bólshek taýar aınalymyna áserin jáne, tıisinshe, bólshek saýdanyń JIÓ ósýine odan ári áserin qarastyratyn bolsaq. QR-da qalyptasqan jaǵdaıdy usynylǵan kestelerde anyq baıqaýǵa bolady. Eki kórsetkish te tutynýshylyq nesıeleýmen tolyq baılanysta jáne korrelásıada ósýde.

Shyn máninde, kem degende qazirgi ýaqytta JIÓ men ekonomıkanyń ósýiniń mańyzdy faktory halyqtyń satyp alý qabileti men tutynýshylyq belsendiligin, sonyń ishinde jeke tulǵalarǵa tutynýshylyq nesıe berý arqyly qoldaý bolyp tabylady.

Eger Tutynýshylyq qaryzdardyń bólshek taýar aınalymyna áserin jáne, tıisinshe, bólshek saýdanyń JIÓ ósýine odan ári áserin qarastyratyn bolsaq. QR-da qalyptasqan jaǵdaıdy usynylǵan kestelerde anyq baıqaýǵa bolady. Eki kórsetkish te tutynýshylyq nesıeleýmen tolyq baılanysta jáne korrelásıada ósýde.

Qazaqstandyq kredıttik naryq búginde qanyqtylyqtan óte alys. Bul jaǵdaıda banktik nesıeleýdegi táýekelderdi retteýge retteýshiniń qabyldanǵan shekteý sharalary satyp alý qabiletine, óndiriske, taýar aınalymyna jáne jalpy ekonomıkalyq belsendilikke jáne JIÓ ósý dınamıkasyna teris áser etpeýi úshin, ásirese jahandyq daǵdarysty jáne eldegi jáne álemdegi jalpy qıyn jaǵdaıdy eskere otyryp, jetkilikti dál jáne dál qaraý qajet.